Βασικές αναπτυξιακές δεξιότητες (θεμελιώδη κινητικά πρότυπα)

Με μετακίνηση στο χώρο:

Μπουσούλισμα, βάδιση, ανέβασμα-κατέβασμα σκάλας, αναρρίχηση,

άλμα οριζόντιο (χωρίς φορά), άλμα με φορά, αναπήδηση στο ένα πόδι, χόπλα, πλάγια βήματα (γλίστρημα), μεγάλα βήματα, καλπασμός.

Με χειρισμό αντικειμένου:

Ρίψη, υποδοχή μπάλας, λάκτισμα, κτύπημα μπάλας με ρόπαλο, χτύπημα της μπάλας με ρακέτα, ντρίμπλα.

Κινήσεις Χωρίς μετακίνηση στο χώρο

Κάμψη, στροφή, έλξη, ώθηση, διατάσεις, ανύψωση, αιώρηση

Συνδυασμός Α, Β και Γ

5.2 Σωματογνωσία

Γνώση μερών σώματος (γνωρίζει μέρη, κινήσεις, εκτελεί με κλειστά μάτια, εκτελεί συνδυασμένες κινήσεις), διαφοροποίηση κινήσεων (τι μπορεί να κάνει το σώμα)

5.3 Ισορροπία

Στατική (με ή χωρίς αντικείμενο)

Δυναμική ((με ή χωρίς αντικείμενο)

5.4 Οπτικο-κινητικός συντονισμός

Συντονισμός όρασης-χεριού

Συντονισμός όρασης-ποδιού

5.5 Αντίληψη του χώρου

5.6 Προσανατολισμός – Κατεύθυνση -Αντίληψη της κίνησης του σώματος μέσα στο χώρο

5.7 Αμφιπλευρικότητα – πλευρικότητα

5.8 Αντίληψη του χρόνου –Ρυθμός

5.9 Φυσική κατάσταση

5.10 Κολύμβηση

5.11 Παιχνίδια

5.12 Αθλοπαιδιές

5.13 Αθλήματα

5.14 Δραστηριότητες για την αντίληψη της χαλάρωσης

Οι στόχοι του Προσαρμοσμένου Προγράμματος Φυσικής και Κινητικής Αγωγής είναι πολλοί και ποικίλοι και βρίσκονται σε αντιστοιχία με τους τρεις τομείς γνώσης (κινητικός, γνωστικός / νοητικός και κοινωνικο-συναισθηματικός).   

1. Κινητικός τομέας

α) Κινητικοί στόχοι: Η αίσθηση του σώματος στο χώρο και το χρόνο, η αντίληψη  χώρου και κατεύθυνσης και γενικότερα, οι δεξιότητες προσανατολισμού.   Η ανάπτυξη των θεμελιωδών κινητικών προτύπων (βάδισμα, τρέξιμο, ρίψεις, άλματα, λάκτισμα, κ.ά.). Η απόκτηση επιδέξιων κινητικών συμπεριφορών, οι οποίες αποβλέπουν στην εκπλήρωση των στόχων του ατόμου σχετικά με την αδρή και λεπτή του κινητικότητα  (συντονισμός και  συγχρονισμός του σώματος και των μελών του, αίσθηση και βελτίωση της στατικής και δυναμικής ισορροπίας, ανάπτυξη πλευρικής κίνησης, σωματογνωσία, αίσθηση και καλλιέργεια του ρυθμού, εκμάθηση κινητικών δεξιοτήτων, εκμάθηση της βασικής τεχνικής ορισμένων δραστηριοτήτων, προσαρμοσμένες αθλοπαιδειές, προσαρμοσμένα αθλήματα στίβου, κολύμβησης κ.ά.).  Η ανάπτυξη των φυσικών ικανοτήτων του (δύναμη, αντοχή, ταχύτητα, κ.ά.) , προκειμένου να διευκολύνει την εκμάθηση νέων δεξιοτήτων και να διατηρήσει και προάγει την κατάσταση της υγείας του. Η ανάπτυξη προσωπικού στυλ στην κίνησή του και η αυτοματοποίηση κινητικών ρουτινών – αντιδράσεων για την αυτοπροστασία του. Η απόκτηση συνηθειών και η εκμάθηση κινητικών δραστηριοτήτων αναψυχής για την απασχόληση στον ελεύθερο χρόνο και την ψυχαγωγία του.  Η γνωριμία με την ελληνική κινητική παράδοση. Η καλλιέργεια της ρυθμικής κινητικής έκφρασης και του Ελληνικού παραδοσιακού χορού.

β) Βιολογικοί στόχοι: Η φυσιολογική ανάπτυξη των βασικών φυσικών ικανοτήτων (καρδιαναπνευστική λειτουργία, μυϊκή δύναμη, αντοχή, ευκαμψία, ταχύτητα, ευλυγισία και επιδεξιότητα), καθώς και η πρόληψη, βελτίωση και διόρθωση μορφολογικών και λειτουργικών παρεκκλίσεων.

2. Κοινωνικός - Συναισθηματικός τομέας

α) Κοινωνικοί στόχοι: Η ανάπτυξη αυτογνωσίας και η αποδοχή της  κατάστασής του και των περιορισμών, που επιβάλλει η αναπηρία του. Η ανάπτυξη προσαρμοστικών συμπεριφορών και μηχανισμών έτσι, ώστε το άτομο να αναπληρώσει κινητικά και συναισθηματικά την αναπηρία του. Η ενίσχυση της αντίληψης του σώματός του (body image) και η ανάπτυξη θετικής αυτο-αντίληψης (self-concept) μέσα από τη φυσική δραστηριότητα. Η απόκτηση κοινωνικότητας και η ανάπτυξη κοινωνικών και ψυχικών αρετών, όπως συνεργασία, ομαδικό πνεύμα, αυτοπειθαρχία, θέληση, υπευθυνότητα, υπομονή, επιμονή και θάρρος. Η ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης με τη βελτίωση των φυσικών ικανοτήτων, την εκμάθηση κινητικών δεξιοτήτων και τη συμμετοχή  σε προσαρμοσμένεςαθλητικές δραστηριότητες. Η απόκτηση αυτοπεποίθησης με επίγνωση των ικανοτήτων και των ορίων του σε σύγκριση με τους άλλους και η καλλιέργεια ελεύθερης και δημοκρατικής έκφρασης.

Η μείωση του άγχους και της έντασης, καθώς το άτομο με ειδικές ανάγκες χρειάζεται να μάθει να χαλαρώνει και να συγκεντρώνεται στους στόχους του. Η δημιουργία κινήτρων για την ενεργό και πρόθυμη συμμετοχή του στις κινητικές και αθλητικές  δραστηριότητες.

β) Ηθικοί στόχοι: Η ανάπτυξη ηθικών αρετών, όπως τιμιότητα, δικαιοσύνη, αξιοκρατία, σεβασμός αντιπάλων, μετριοφροσύνη, ευγενής άμιλλα και συναγωνισμός, θετική στάση απέναντι  στη νίκη και την ήττα κ.ά.

3. Γνωστικός τομέας

α) Αισθητικοί σκοποί: Η εκτίμηση των αισθητικών στοιχείων των κινήσεων.

β) Γνωστικοί σκοποί: Η ανάπτυξη των αντιληπτικο-κινητικών λειτουργιών και η αισθητηριακή ολοκλήρωση (sensory integration). Η ικανότητα μεταφοράς των γνωστικών στρατηγικών (cognitive strategies), που αναπτύσσει το άτομο με την εκμάθηση κινητικών δεξιοτήτων σε άλλα γνωστικά αντικείμενα για την επίλυση προβλημάτων (problem solving). Η απόκτηση γνωστικών – κινητικών δεξιοτήτων, οι οποίες χρησιμεύουν στην αυτοεξυπηρέτηση και την ανεξάρτητη διαβίωση. Η εκμάθηση διαφόρων αθλοπαιδιών, αγωνισμάτων και παιχνιδιών, καθώς και η γνώση των κανονισμών και των απαιτήσεών τους. Η ανάπτυξη αυθεντικών δημιουργικών-εκφραστικών κινήσεων, για να εκφράσει το άτομο συναισθήματα και έννοιες. Ιδιαίτερα στην παιδική ηλικία το άτομο χρειάζεται να μάθει να παίζει και μέσα από το αυθόρμητο παιχνίδι να κατακτήσει τα διάφορα αναπτυξιακά στάδια. Η ανάπτυξη της επικοινωνίας, που συμβάλλει στην ανάπτυξη της συνεργασίας και το συναγωνισμό με του συνομηλίκους.  Η κατανόηση εννοιών και η απόκτηση γνώσεων σχετικών με την Φυσική Αγωγή και τον Αθλητισμό. Η απόκτηση γνώσεων σχετικών με την Ολυμπιακή ιδέα και κίνηση. Η γνώση στοιχείων που σχετίζονται με το χορό, τη μουσική και το τραγούδι σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Η απόκτηση βασικών γνώσεων υγιεινής και πρώτων βοηθειών και η ανάπτυξη της φαντασίας και της δημιουργικότητας. Η συνειδητοποίηση της ανάγκης  για "δια βίου" άσκηση ή άθληση και της ωφέλειας, που προκύπτει από αυτή, καθώς και η απόκτηση αθλητικών συνηθειών για ερασιτεχνική ενασχόληση με τον αθλητισμό (hobbies).

Οι παραπάνω στόχοι πρέπει να καλλιεργούνται, επίσης, σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης για τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Η βαρύτητα, όμως, στην καλλιέργεια κάποιου στόχου διαφέρει ανάλογα με το επίπεδο νοημοσύνης και την ικανότητα προσαρμογής του  μαθητή, που αποτελούν κριτήρια ένταξής του στις βαθμίδες της ειδικής εκπαίδευσης, σε αντίθεση με τη γενική εκπαίδευση, όπου τα κριτήρια επιλογής στις διάφορες εκπαιδευτικές βαθμίδες είναι η ηλικία και η σχολική επίδοση. Στην ειδική εκπαίδευση φαίνεται να αναγνωρίζονται οι ατομικές διαφορές σε μεγαλύτερο βαθμό και βάσει αυτής της αναγνώρισης και αποδοχής οι εκπαιδευτικοί επιλέγουν την κατάλληλη βαθμίδα για το κάθε παιδί ξεχωριστά.  Όμως, για να αντιμετωπιστούν οι ατομικές διαφορές χρειάζεται η εξέταση κάθε ατομικής περίπτωσης ξεχωριστά, προκειμένου να ληφθεί ειδικός εκπαιδευτικός σχεδιασμός. 

Ο ρόλος της Προσαρμοσμένης/Ειδικής Φυσικής Αγωγής σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες των μαθητών με ειδικές ανάγκες είναι σημαντικός και πολυδιάστατος. Εφαρμόζονται προσαρμοσμένα προγράμματα φυσικής και κινητικής αγωγής με στόχους εξειδικευμένους στις ιδιαίτερες φυσικές και κινητικές δυσκολίες των μαθητών, που εκτός των άλλων συμβάλλουν και στην κοινωνικοποίησή τους. Τα παιδιά προσαρμόζονται στο γενικό πρόγραμμα φυσικής αγωγής με τις απαραίτητες προσαρμογές στις δυσκολίες τους και την υποστήριξη από εξειδικευμένο Καθηγητή Φυσικής Αγωγής. Για την υποχρεωτική εκπαίδευση προτεραιότητα έχει η ανάπτυξη των δεξιοτήτων και μέσω αυτών η καλλιέργεια των φυσικών ικανοτήτων και της υγείας τους. Σημαντικό μέρος στο πρόγραμμα κατέχει η φυσική κατάσταση και  η ανάπτυξη κινητικών δεξιοτήτων με ιδιαίτερη προσοχή στην ένταση, στη διάρκεια και στη συχνότητα της άσκησης. Στην επαγγελματική βαθμίδα δίνεται έμφαση  και στην απόκτηση γνώσεων και συνηθειών για τη ‘δια βίου’ άσκηση. Στα παιδιά με ειδικές ανάγκες  χρειάζεται μια εξειδίκευση των κινητικών τους ιδιαιτεροτήτων και να δημιουργηθούν προγράμματα, τα οποία θα καλλιεργούν στοχευμένα ικανότητες και δεξιότητες, τις οποίες έχει ανάγκη ο συγκεκριμένος μαθητής.

Σ’ ένα προσαρμοσμένο πρόγραμμα κινητικής αγωγής κάθε μαθητής έχει αξιολογηθεί ως προς τις φυσικές ικανότητες, τις κινητικές του δεξιότητες, το ατομικό ιατρικό και εκπαιδευτικό ιστορικό και έχει σχεδιαστεί το εξατομικευμένο πρόγραμμα κινητικής αγωγής. Στο σχεδιασμό του εξατομικευμένου προγράμματοςσυνεκτιμάται και η ψυχολογική κατάσταση του μαθητή, καθώς και οι στάσεις και αντιλήψεις του απέναντι στην αναπηρία του αλλά και στο πρόγραμμα. Έτσι, δημιουργούνται προσωπικοί στόχοι (και ομαδικοί στα πλαίσια της ένταξης), που διακρίνονται σε βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους (ετήσιους).

Η διδακτική μεθοδολογία των μεικτών (στα πλαίσια της ένταξης στη γενική εκπαίδευση) και προσαρμοσμένων προγραμμάτων κινητικής αγωγής (inclusive and adapted physical activity programs), παρέχει τη δυνατότητα στους μαθητές με διαφορετικές ικανότητες και μεγάλες ατομικές διαφορές να ωφεληθούν σημαντικά όχι μόνο ως προς την απόκτηση φυσικών ικανοτήτων και αθλητικών επιδόσεων αλλά και ως προς την κοινωνική αποδοχή και καταξίωση, την ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων μέσα από τη συμμετοχή σε ομαδικές κινητικές δραστηριότητες και την προσπάθεια επίτευξης κοινών στόχων. Αυτό, γιατί όλες οι δραστηριότητες προσαρμόζονται έτσι, ώστε να αντιμετωπίζονται όλες οι ανάγκες, απαιτήσεις και προσδοκίες, ενώ παράλληλα παρέχεται εξατομικευμένη διδασκαλία, όταν και όπου χρειάζεται.

ΜΕΣΑ     

Τα μέσα για την επίτευξη προγράμματος Προσαρμοσμένης Φυσικής Αγωγής στη σχολική εκπαίδευση είναι οι ποικίλες κινητικές και αθλητικές δραστηριότητες, όπως: παιδαγωγικά κινητικά παιχνίδια, τα  αναγνωρισμένα στη χώρα μας αθλήματα, για τα οποία υπάρχουν δυνατότητες να διδαχθούν με τις κατάλληλες προσαρμογές, ελεύθερες κινητικές δραστηριότητες με ή χωρίς μουσική και, τέλος, ελληνικοί παραδοσιακοί λαϊκοί χοροί. Επίσης, είναι απαραίτητη η διασφάλιση της κατάλληλης υλικοτεχνικής υποδομής και παραγωγής ειδικού εκπαιδευτικού υλικού (εποπτικά μέσα, αγορά αθλητικών οργάνων, τυπικών και προσαρμοσμένων, ειδικός τεχνολογικός εξοπλισμός).